Dialog wychowawczy w rozumieniu ks. Janusza Tarnowskiego jest trudny,gdyż jak stwierdza sam Autor wymaga bezinteresownej cierpliwości, przezwyciężenia egoizmu wychowawcy, zaufania drugiego człowieka oraz systematycznego korygowania siebie
w świetle definicji dialogu na którą się autor powołuje. Definicja M. Nawratila jest definicją wyjściową dla autora koncepcji pedagogiki dialogu, która określa dialog jako „proces, przez który dwa podmioty używają słowa w zamiarze zrozumienia tego, co każdy z nich myśli, czym żyje oraz dzięki któremu dochodzą w pewnej mierze do zbliżenia wzajemnego swoich punktów widzenia i właściwego sobie sposobu bycia”[1].
Czy tak rozumiany dialog jest obecny w wychowaniu chrześcijańskim?
Postawa dialogu stanowi cechę charakterystyczną dla Kościoła. Dialog można uznać jako zasadniczy element odnowy soborowej, gdzie jak mówił papież Paweł VI – „ dialog nie jest celem, ale środkiem. Nie daje prawdy, ale jej szuka. Jest metodą, a nie systemem…[2].
W rozwoju i kształtowaniu myśli pedagogicznej, ważnym punktem odniesienia się jest przyjście na świat Jezusa Chrystusa i Jego spojrzenie na człowieka. Z Jego przyjściem pojawiło się też nowe spojrzenie na wychowanie, gdyż zasady wychowania zaczęły być wyprowadzane z pozycji nauczania Chrystusa. Chrześcijaństwo charakteryzuje się postawą respektu wobec dziecka[3], które w starożytnym świecie było pozbawione wszelkich praw. Wnosi ono pedagogię, realizującą się w działaniu[4]. To, co wniosło chrześcijaństwo do wychowania, znalazło odbicie w pismach Ojców Kościoła, które stały się inspiracją dla wielu pedagogów i filozofów chrześcijańskich w późniejszych okresach dziejów, ukazując rolę wzajemnego wspierania się wiedzy przyrodzonej i Objawienia. Wspólną cechą łączącą filozofię i teologię
z pedagogiką jest to, że „są one zarówno historyczne, jak i systematyczne, hermeneutyczne, moralizujące i wychowujące”[5].
U podstaw chrześcijańskiego wychowania leży doktryna pedagogiczna Kościoła. Nauczanie papieży, wyrażające troskę i ogromną potrzebę czuwania nad wychowaniem, przedstawiają liczne dokumenty Kościoła, a szczególnie encyklika papieża Piusa XI Divini Illius Magistri. Zwraca ona też uwagę na istotę wychowania z pozycji pedagogiki chrześcijańskiej. Urzędowy tekst encykliki ukazał się w „Acta Apostolicae Sedis” w dniu 31.12.1929 roku[6]. Tym, co zasługuje na szczególną uwagę, są podane przez Piusa XI cele napisania encykliki
Zostały one zawarte w czterech punktach: „1. społeczność wychowująca: Kościół, rodzina, państwo; 2. przedmiot wychowania: cały człowiek jako ten, którego się wychowuje; 3. środowisko wychowawcze: rodzina, Kościół, szkoła, świat; 4. istota chrześcijańskiego wychowania: ukształtowanie przez współdziałanie z łaską Bożą prawdziwego chrześcijanina”[6]. Takie spojrzenie na wychowanie przynosi jednocześnie ostrzeżenie przed współczesnymi papieżowi nurtami filozoficznymi, w których wizja pedagogiki nie jest zgodna z chrześcijańską koncepcją człowieka[7].Encyklika ta stanowi do dzisiaj podstawę chrześcijańskiego wychowania[8]. Jest ona też dokumentem, w którym można odnaleźć – jak stwierdza ks. Tarnowski – „postulat dobrze zrozumianej wolności naukowej i dydaktycznej (s. 68; 46) oraz usunięcia z wychowania despotyzmu i gwałtu (s.70; 47), z równoczesnym docenieniem skażenia natury (s.71; 49-50)”[9].
Innym dokumentem Kościoła poświęconym wychowaniu jest Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim ‘Gravissimum Educationis’ Soboru Watykańskiego II. Nawiązuje ona do wytycznych encykliki Piusa XI i wprowadza nowe elementy: „moment społeczny, wolność i odpowiedzialność, troskę o dobro wspólne, o pokój, uznanie dla postępu nauki i techniki, dążność do chrześcijańskiego kształtowania świata, dialog z ludźmi o odmiennych przekonaniach”[10]. W duchu chrześcijańskiego uniwersalizmu „wyraża postawę otwartą na wszystko, co prawdziwe, co dobre, skądkolwiek by pochodziło”[11].
Koncepcję wychowawczą Gravissimum Educationis ks. Tarnowski określa jako „próbę syntezy wartości ludzkich z chrześcijańskimi bez zamazywania jednak właściwej między nimi różnicy”[12].Oba te dokumenty są przeniknięte personalizmem, czego dowodzą słowa Piusa XI o nietykalności praw rodziny do wychowania potomstwa[13].
Dla tej właśnie pedagogiki o inspiracji chrześcijańskiej jest szczególnie bliska ideowo
i koncepcyjnie pedagogika personalistyczna. Przyjmuje ona podstawowe kategorie którymi się posługują oba nurty stanowione przez: 1. personalizm; 2. osobę; 3. wspólnotę.
Dialog wychowawczy
Wychowawca nie jest człowiekiem doskonałym, a relacje między wychowawcą
a wychowankiem mogłyby się wydawać nie dialogowe. Jednak gdy wychowawca
i wychowanek mają ze sobą współpracować w poszukiwaniu prawdy i urzeczywistnianiu dobra, to jest tu możliwy dialog, gdyż łączy ich wspólna płaszczyzna podporządkowania Logosowi. Istotne tu wydaje się przyjęcie głównych cech charakterystycznych dla dialogu wychowawczego:
- Uznanie i aprobata odmienności dziecka(co nie oznacza bezkrytycznego stosunku do jego wad, ani rezygnacji z korygowania ich).
- Wyłączność w traktowaniu wychowanka, który dla wychowawcy musi być
w całości swej osoby jedynym, niepowtarzalnym nie do zastąpienia[14]. - Bezpośredniość stosunku między wychowawcą a wychowankiem, co nie oznacza
i nie jest równoznaczne ze spoufaleniem lub zewnętrznym zniżeniem się do poziomu dziecka, w celu przypodobania się dziecku.
Zatem wniosek nasuwa się następujący: Wychowawca powinien dostrzegać odmienność wychowanka, poznawać jego osobę, ale na drodze podmiotowego traktowania, co stanowi istotę dialogu wychowawczego.
Powyższe myśli mają charakter ogólny i zaledwie sygnalizują kierunek dialogu, jako propozycji metody dialogowej w wychowaniu chrześcijańskim, które wydaje się pilną potrzebą na współczesne problemy wychowawcze.
———————————————————————————
[1] M. Navratil, Dialogue, w: Vocabulaire de Psychopédagogie et de Psychiatrie de l’enfant,
Paris 1963, s. 174; por. J. Guitton, jw., s. 180 n; O.D. Pire, Co to jest dialog?, „Przewodnik Katolicki” 50 (1966), s. 452.
[2] J. GUITTON, Dialogi z Pawłem VI, (tł. z franc.), Warszawa 1969, s. 184.
[3] M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej…, s. 83.
[4] Tamże, s. 84.
[5] M. Nowak, Pedagogika a teologia wychowania w dialogu interdyscyplinarnym, w: Z problematyki metodologicznej teorii wychowania, red. A. Tchorzewski, Bydgoszcz 1992, s. 93-99; zob. M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej…, s. 217.
[6] J. Tarnowski, Problem chrześcijańskiej pedagogiki…, s. 23.
[7] Tamże.
[8] Tamże, s. 24.
[9] Tamże, s. 33.
[10] Tamże, s. 66.
[11] Tamże, s. 40.
[12] Tamże, s. 41.
[13] Tamże.
[14] Tamże, s. 66.
[15] M. BUBER, Ich und du, Heidelberg 1958, s. 20.
