Wolność w wychowaniu?

Wolność w wychowaniu?! Wychowanie do wolności  na drodze dialogu – czy jest to możliwe?

Idea wolności

Wolność jako wartość ogólnoludzka jest zakorzeniona w sercu każdego człowieka. Dzięki niej może on kierować swoim życiem i jest dopełnieniem rozumnej natury człowieka^[1]. Wolność jest terminem wieloznacznym. Terminem wolności posługiwali się zarówno pisarze jak i filozofowie od starożytnej Grecji po czasy współczesne. Jak wyjaśnia S. Kowalczyk – występowały dwa terminy rozumiane rzeczownikowo: proairesis i boulesis. Pierwszy z nich jak dalej stwierdza – odpowiada łacińskiemu terminowi „arbitrium (liberum)”, a drugi terminowi „voluntas”. Pojęciami bliskoznacznymi są kategorie „autonomii” i „autarkii”, a w przypadku przymiotnika „wolny” wyrazy: nieskrępowany, niezdeterminowany, niezależny, autonomiczny, swobodny^[2].

Na gruncie filozoficznym wypracowano wiele teorii rozumienia istoty człowieka. Jedną z nich jest filozofia klasyczna, w tym chrześcijańska, dostrzegająca w człowieku niepowtarzalną specyfikę bytową i aksjologiczną^[3]. Właściwe rozumienie kategorii wolności prowadzi do odwołania się do natury człowieka jako osoby, poza którą wolność nie istnieje. Osoba ludzka jest fundamentem wolności. Takie stanowisko przyjmuje teoria personalizmu, która jest jedną z wielu istniejących na gruncie filozofii nurtów humanizmu. Wśród nich wyróżnić można humanizm personalistyczny w którym mocno akcentowana jest jakościowa różnica dzieląca człowieka od reszty świata. Humanizm personalistyczny przyjmuje filozofia chrześcijańska, która podkreśla i uznaje osobową podmiotowość człowieka. Humanizm chrześcijański dostrzega – jak mówi S. Kowalczyk, wszystkie istotne elementy oraz aspekty osoby ludzkiej: ciało i ducha, życie biologiczne i duchowe, prawdę i dobro, autonomię człowieka i jego związek z bytem absolutnym – Bogiem.

W nurt chrześcijańskiej wizji człowieka i humanizmu integralnego wpisuje się koncepcja pedagogiczna ks. J. Tarnowskiego. Autor wyróżnia w niej 4 kategorie pedagogiczne, które mogą wspomagać wychowanka w jego rozwoju osobowym ku pełni człowieczeństwa^[4] na drodze wolności. Wśród nich jest dialog i autentyczność. Kategorie te służą chrześcijańskiemu wychowaniu, a osoba pozostaje punktem oparcia w procesie wychowawczym. Koncepcja pedagogiki dialogu postuluje również pod adresem wychowawców, potrzebę takiego stylu wychowania, który można określić jako nacechowany wolnością i odpowiedzialnością. Podstawowym czynnikiem jaki ma łączyć człowieka – wychowawcę z człowiekiem – wychowankiem, jest właśnie dialog wpisany w samą istotę człowieczeństwa^[5].

Wychowanie do wolności

      Wychowanie do wolności nie może być kształtowaniem postaw egoistycznych. Celem wychowania do wolności jest pomoc wychowankowi w przyjęciu odpowiedzialności za siebie i innych.  Stąd w pedagogice wolności ważne jest uznanie podmiotowości i wolności wychowanka, co nie jest równoznaczne z akceptowaniem postaw permisywnych, które niszczą poczucie odpowiedzialności. Zatem wychowanie człowieka do wolności jest możliwe jedynie do zrealizowania przez uporządkowany świat wartości. Wychowawca odpowiedzialny, chcąc wychowywać  do wolności wsłuchuje się w głos dziecka, dialoguje z nim. Pozostawia dziecku jednak pewną swobodę
w wypowiedziach. Dokonuje koniecznych korekt w przypadkach wymagających opowiedzenia się za poznaną i przyjętą przez siebie prawdą lub wartość. Znakiem dojrzałej wolności jest posłuszeństwo, które jest jednocześnie drogą wolności. Na tej drodze pojawiają się często wybory, które dokonywane w wolności prawdziwej są jednocześnie miarą jej dojrzałości.

Rodzice jako pierwsi wychowawcy w wychowaniu do wolności powinni uczyć dziecko umiejętnego dokonywania wyborów. Poczynając od podejmowania prostych decyzji, aż do prawa dziecka do podejmowania i dokonywania odpowiedzialnych wyborów, związanych z nim samym i decyzji życiowych. Na drodze dialogu i autentyczności dziecko uczy się wykonywania ról i zadań na początku w rodzinie, a potem w środowisku szkolnym czy w okresie późniejszym  –  w miejscu pracy. Stworzenie przez rodzica czy wychowawcę odpowiedniego dla dziecka obszaru wolności, pozwoli mu na wykazanie się odpowiedzialnością i samodzielnością. Dokonywanie tego we współpracy z stwarza okazję do dialogowania z dzieckiem czyli poznawania go, rozumienia i współdziałania z nim w jego dorastaniu i dojrzewaniu.

—————————————————————