Wychowanie dialogowe dzieci i młodzieży

Wychowanie dialogowe dzieci i młodzieży pomocą w wychowaniu do wartości.

Ważnym elementem wychowania dziecka jest pełna rodzina, w której rodzice się kochają, gdzie istnieje wzajemne porozumienie, akceptacja, życzliwość. Współczesna rodzina nie tylko uległa osłabieniu, ale poddana została najrozmaitszym deformacjom. Rodzina jest obecnie najczęściej dwupokoleniowa, gdyż dziadkowie mieszkają osobno. Jest małodzietna lub wręcz bezdzietna jedynak w rodzinie to zjawisko coraz bardziej powszechne. Coraz więcej małżeństw jest rozwiedzionych. Oznacza to, że dziecko mieszka tylko u jednego z rodziców albo wraz z macochą lub ojczymem. Nawet w „normalnej” rodzinie dziecko coraz mniej czasu spędza z rodzicami. Z jednej bowiem strony rodzice pracując zawodowo sami mało przebywają w domu, z drugiej zaś dzieci obejmowane są od coraz to wcześniejszego wieku obowiązkową edukacją przedszkolną. Dziecko coraz dłużej przebywa w instytucjach edukacyjnych poza domem, a będąc w domu większość czasu spędza przed telewizorem lub przed ekranem komputera. Młody człowiek coraz wcześniej podejmuje pracę zarobkową, uniezależnia się od rodziców i opuszcza dom. Tym samym dodatkowo skraca się wpływ domu rodzinnego na wychowanie dziecka Dzisiejsze dziecko dojrzewa często na łonie rodziny zubożonej lub wręcz okaleczonej. Prawodawstwo również nie sprzyja właściwemu procesowi wychowania. W niektórych krajach europejskich umożliwia się adopcję dzieci przez pary homoseksualne, które nie przekażą dziecku właściwych postaw i nie wychowają ku wartościom.

Jaka zatem przyszłość czeka dziecko?  Zachodzące zmiany są ideowo programowane i prawnie legalizowane, nie mają charakteru marginalnego. W cywilizacji zachodniej dokonuje się nieobliczalna w skutkach zmiana cywilizacyjna, która odcina się od swych korzeni chrześcijańskich. Dlatego uzasadniona wydaje się obawa nie tylko o to, jakie dziecko będzie przyszłością świata, ale i o to, jaka będzie ta przyszłość.

Daje się również zauważyć zmiany w programach wychowawczych szkoły, które pociągają za sobą relatywizację fundamentalnych odniesień niezbędnych w rozwoju dziecka – osoby. Wartości takie jak dobro i zło nie maja już wymiaru obiektywnego. Za dobre uważane jest to, co jest zgodne z poprawnością myślenia państwowego. Dominacja w wychowaniu technik behawioralnych spotęgowała osłabienie więzi rodzinnych. Oderwanie dziecka od rodziny spowodowało nie tylko osłabienie więzi, ale również i utratę możliwości prowadzenia rozmów czy wspólnie podejmowanych działań. W tej sytuacji konieczny staje się powrót do podstawowych zasad rozwoju człowieka jako osoby, aby dziecko mogło najpierw zostać przygotowane do bycia człowiekiem, by nie straciło w przyszłości sensu życia, a tym samym szansy na rozwój swego człowieczeństwa.

Czy w tej sytuacji możliwe jest ukierunkowanie wychowania do wartości?

Pytanie pozostaje w pełni uzasadnione, gdyż wartości zawsze były podstawowym wyznacznikiem ludzkich działań i motywacji[1]. W związku z tym nie wolno rezygnować
z podejmowania wysiłków w tym zakresie, ale tworzyć dobrą atmosferę dla myślenia
o wartościach oraz wychowania dzieci i młodzieży do wartości[2].

To pierwsze i najważniejsze środowisko wychowawcze jakim jest rodzina, odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju osobowości dziecka. Dom rodzinny wyznacza podstawowe więzi międzyludzkie, jest źródłem siły moralnej i psychicznej. W domu rodzinnym odnajdujemy przekaz wartości, obyczajów i tradycji. Może to sprowadzać się do wspólnie spożywanych posiłków, gdzie stół jest miejscem szczególnym. To dziś miejsce troszkę zapomniane, ale dobrze jest pamiętać, że przy stole nie tylko gromadzi się rodzina, ale też następuje wymiana myśli i przeżywanych doświadczeń.  Na atmosferę rodzinną wpływa też wspólne przeżywanie wolnego czasu, którego tak dziś brakuje współczesnej rodzinie. Czasu, w którym byłoby miejsce na wzajemne poznawanie się, rozumienie i zrozumienie oraz podejmowanie wspólnych decyzji. Czynniki te kształtowane przez miłość, zaufanie, dialog, w konsekwencji prowadzą do właściwego rozumienia rodzącej się wolności młodego człowieka. Wszystko to ułatwia wprowadzenie w kontakt z Bogiem czyli dialogu z Nim i postępowania w określony sposób, który będzie w przyszłości stanowił o przygotowaniu dziecka do roli dojrzałych i odpowiedzialnych rodziców. Rodzina zatem stanowi jedną z najważniejszych wartości społecznych i kulturalnych. Jest „twierdzą” tożsamości osoby oraz miejscem pamięci i historii w jej prywatnym wymiarze.

Wspieranie rozwoju osobowego dziecka w rodzinie jak twierdzi M. Ryś –
to wychowanie ku pełni człowieczeństwa, ku dojrzałości osobowej czyli ku takiej, aby młody człowiek chciał wypracować ideał swojej osoby i aby pragnął do niego dążyć^[3]. Podobne zdanie wyraża J. Tarnowski twierdząc, że „wychowanie to całokształt sposobów
i procesów pomagających istocie ludzkiej, zwłaszcza przez interakcję, urzeczywistniać swoje człowieczeństwo”^[4]. Mając na uwadze różnorodność definicji wychowania, ks. Tarnowski przyjmuje definicję zaproponowaną przez Klausa Schallera, którą uzupełnia poprzez dodanie terminów „całokształt”, „sposobów i procesów”, „zwłaszcza przez interakcję”. Zmienia też termin „odnaleźć” na „urzeczywistniać”, by zaznaczyć dynamizm procesu „uczłowieczania” istoty ludzkiej^[5]. Rozwój wychowanka, istoty ludzkiej, zawiera w myśl tej definicji pewne elementy aksjologii pedagogiki egzystencjalnej. Są nimi: ludzka osobowość, subiektywna i indywidualna, która jest jedynym przedmiotem edukacji; położenie nacisku na realną egzystencję, którą dookreślają kategorie: pokój i wybór, oraz sytuacje życiowe; wyrażanie celów edukacji w pojęciach akceptacji, osobowej odpowiedzialności, zaangażowania i afirmacji^[6].

Nauczyciel czy rodzic podejmujący się trudu wychowania powinien pomagać istocie ludzkiej w stawaniu się człowiekiem. W doświadczeniu istnienia odkrywamy bowiem ogólny sens istnienia, sens świata w ogóle^[7]. Dla rozwoju dziecka w rodzinie, dla którego rodzina jest uznawana za podstawowe i naturalne środowisko wychowawcze, konieczne jest stworzenie sprzyjających warunków, w których byłyby zaspokojone wszystkie potrzeby jego jako jednostki. Potrzeby leżą u podstaw funkcjonowania osobowości człowieka, dynamizują zachowania ludzi. Zaspokojenie potrzeb danej osoby odbywa się zawsze w określonych warunkach społecznych, co powoduje, że korzysta ona z doświadczenia społecznego, a także ciąży na niej presja społeczna. Dziecko zdobywa własne doświadczenie, nie jest ono jednak niezależne od doświadczenia społecznego. Własne doświadczenie dziecko zdobywa głównie przez realizację zadań zmierzających do zaspokojenia potrzeb. Wspomaganie dziecka w jego rozwoju i pomoc w zaspokajaniu różnych potrzeb wiąże się z istotnymi elementami postawy rodziców wobec dziecka. Często postawy rodziców wpływają na postawę dziecka wobec rodziców. Równolegle rozwijają się postawy dziecka wobec innych ludzi. Odpowiedzialny i zatroskany rodzic powinien postawić pytanie: Jak pomóc swojemu dziecku, aby rozwinęło ono wszystkie swoje możliwości, aby lepiej rozumiało siebie i innych, a przez to kochało siebie i swoich bliźnich. Ta pomoc to: oddziaływanie rodzica (jeśli to możliwe) poprzez osobisty przykład życia, umiejętność spojrzenia oczyma dziecka na jego problemy, integralne spojrzenie na dziecko w celu zrozumienia go i przekroczenie rozumowego podejścia do jego osoby-stania się dzieckiem choć na chwilę; przez autentyczny i serdeczny kontakt z dzieckiem, przez umiejętne i rozsądne stawianie granic, pozwalających dziecku zwrócić się ku wartościom. Wymaga to cierpliwości, wzajemnego słuchania się, zaufania wobec drugiej osoby. Wychowanie dialogowe wymaga wspólnej płaszczyzny porozumienia, a potem nauczenia się słuchania i rozmowy. Dialog w tym rozumieniu stanowi istotę w dążeniu podmiotów czyli rodziców i dzieci do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania. Rozmowa rodzica z dzieckiem umożliwiająca poznanie go, zrozumienie i dążenie do współpracy – staje się dziś niezbędna. W rozmowie, która może stać się dialogiem, istnieje szansa na wzajemne odkrywanie siebie i nowych rzeczywistości.  Jest to możliwe dzięki stawianiu pytań, wzajemnym słuchaniu i rozmowie. Czasami nieodzowne jest pokonanie wielu trudności, aby rozpocząć taki dialog i wiele cierpliwości, aby go kontynuować. Trzeba często przezwyciężyć lęk, usunąć uprzedzenia i znaleźć język porozumienia, który dla obu stron będzie znaczył to samo. Tu potrzebna jest otwartość, szczerość i autentyczność. Taki dialog to twórcze rozbudzenie pod względem umysłowym, emocjonalnym i działaniowym.
W tej postawie dialogu ważna jest akceptacja odrębności myśli dziecka, szacunek dla niego i jego myślenia.